سیستم تولید به موقع ( Just-In-Time ) یکی از پیشرفته ترین سیستمهای برنامه
ریزی است که در صدر هرم سیستمهای نوین برنامه ریزی و کنترل تولید قرار
گرفته است .
اکثر افراد آنرا تنها برنامه ای برای کنترل موجودی تلقی می نمایند. در حالی
که حذف موجودی اضافی انبارها تنها یکی از اصول مورد اشاره و توجه این نظام
می باشد .
از دیگر فواید این سیستم می توان به کاهش قابل توجه کار
درجریان ساخت ، زمان تحویل محصول به مشتری ، فضای مورد نیاز ، ضایعات ،
ضایعات دورریز و دوباره کاری ، افزایش در بهره وری ، بهبود روابط با عرضه
کنندگانی که بهتر و موفق تر هستند و نیروی کار دارای انگیزه ، راضی و با
نشاط تر اشاره کرد .
چکیده
سیستم تولید به موقع (
Just-In-Time ) یکی از پیشرفته ترین سیستمهای برنامه ریزی است که در صدر
هرم سیستمهای نوین برنامه ریزی و کنترل تولید قرار گرفته است .
مقدمه
اکثر افراد آنرا تنها برنامه ای برای کنترل موجودی تلقی می نمایند. در
حالی که حذف موجودی اضافی انبارها تنها یکی از اصول مورد اشاره و توجه این
نظام می باشد .
از دیگر فواید این سیستم می توان به کاهش قابل توجه
کار درجریان ساخت ، زمان تحویل محصول به مشتری ، فضای مورد نیاز ، ضایعات ،
ضایعات دورریز و دوباره کاری ، افزایش در بهره وری ، بهبود روابط با عرضه
کنندگانی که بهتر و موفق تر هستند و نیروی کار دارای انگیزه ، راضی و با
نشاط تر اشاره کرد .
تاریخچه JITتولید
به موقع یک فلسفه ی مدیریت ژاپنی است که از اوایل دهه ی 1970 در بسیاری از
مؤسسات تولیدی ژاپن مورد استفاده قرار گرفت . این فلسفه نخستین بار توسط
تائیچی اونو در شرکت تویوتا به عنوان ابزاری برای بر آورده ساختن خواسته ی
مشتری با حداقل تاخیر معرفی و به کار گرفته شد . به همین دلیل ، تائیچی
اونو اغلب پدر سیستم تولید بهنگام نامیده می شود .
کارخانجات تولید
تویوتا اولین محلی بودند که نظام تولید بهنگام در آنها مطرح گردید . این
سیستم در طول بحران نفتی سال 1973 مورد حمایت وسیعی قرار گرفت و پس از آن
توسط بسیاری از سازمانهای دیگر انتخاب گردید .
تعریف عمومی JIT
« سیستمی جامع برای کنترل موجودی
ها ی تولید است. در این سیستم هیچ موجودی مواد اولیه خریداری نمی شود و هیچ
محصولی ساخته نمی شود مگر هنگامی که ضرورت ایجاب کند. این سیستم اساسا بر
کاهش هزینه ها از طریق حذف موجودی های انبار تمرکز دارد.» به عبارت دیگر ،
نظام (سیستم ) تولید به موقع، تفکر و نگرش نوین در اداره سازمانهای صنعتی
است که با اصول، تکنیکها و روشهای خاصی، به دنبال حذف کامل اتلاف و افزایش
بهره وری در تمامی فعالیتهای داخل و خارج سازمان می باشد .
در سیستم تولید سنتی معمولا سه نوع موجودی که شامل مواد ، کار در جریان و
کالای ساخته شده می باشد ، نگهداری می شود. مدیرانی که از این نوع سیستم
استفاده می کنند موجودی ها را نوعی سپر حفاظتی {2} در برابر نوسان های نا
مطلوب اقتصادی در روند تولید و عامل تضمین تداوم فعالیت های تولیدی می
دانند و آنها را از ابزار تحکیم بازاریابی ، جلب مشتری و نگهداری بازار و
به تعبیری وسیله ی موثری برای توسعه ی بازار فروش خود تلقی می کنند.
نگهداری
این موجودی ها در هر حال مستلزم تحمل هزینه در ارتباط با انبار داری ،
انبار گردانی ، ضایعات ، کنترل و ... و همچنین هزینه ی فرصت است که در
نهایت از طریق هزینه های عمومی ساخت (سربار) بخشی از قیمت تمام شده ی تولید
را تشکیل می دهد و موجب افزایش بهای تمام شده ی تولیدات موسسه می گردد.
اگرچه در آغاز کار این سیستم به عنوان روشی برای
کاهش سطوح موجودی انبارهای ژاپنی مطرح بود ولی امروزه به یک فلسفه ی
مدیریتی شامل مجموعه ای از علوم و در اختیار گرفتن یک سری جامع از اصول و
تکنیکهای تولید گسترش یافته است.
در
سیستم تولید سنتی معمولا سه نوع موجودی که شامل مواد ، کار در جریان و
کالای ساخته شده می باشد ، نگهداری می شود. مدیرانی که از این نوع سیستم
استفاده می کنند موجودی ها را نوعی سپر حفاظتی {2} در برابر نوسان های نا
مطلوب اقتصادی در روند تولید و عامل تضمین تداوم فعالیت های تولیدی می
دانند و آنها را از ابزار تحکیم بازاریابی ، جلب مشتری و نگهداری بازار و
به تعبیری وسیله ی موثری برای توسعه ی بازار فروش خود تلقی می کنند.
نگهداری
این موجودی ها در هر حال مستلزم تحمل هزینه در ارتباط با انبار داری ،
انبار گردانی ، ضایعات ، کنترل و ... و همچنین هزینه ی فرصت است که در
نهایت از طریق هزینه های عمومی ساخت (سربار) بخشی از قیمت تمام شده ی تولید
را تشکیل می دهد و موجب افزایش بهای تمام شده ی تولیدات موسسه می گردد.
نگرش سیستم JIT به موجودی ها
امروزه
، مدیران شرکت های بزرگ و معتبر تولیدی بر این باورند که کاهش هزینه ی
تولید به ویژه در شرایط رقابت که از عناصر لاینفک نظام اقتصاد مبتنی بر
بازار است ، الزامی می باشد و برای دست یابی به این مقصود ، ضرورت تامین ،
حفظ و توسعه ی منافع شرکت ایجاب می کند تا با طرح ریزی های سنجیده و دقیق
در زمینه های تولید و فروش بتوانند موجودی ها را در شرایط متعارف به حداقل
ممکن و در شرایط ایده آل به حد صفر برسانند و با این تدبیر ، هزینه های
موبوط به نگهداری موجودی ها را در جهت کاهش بهای تمام شده ی تولید صرفه
جویی نمایند. نتیجه ی اجرایی و عملی چنین پندار و نگرش و کوشش های موثر
برای تحقق آن منجر به ابداع سیستمی در زمینه ی موجودی گیری مواد ، کار در
جریان و کالای ساخته شده گردیده است که اصطلاحا سیستم موجودی گیری به هنگام
نامیده می شود.
اهداف اجرای یک سیستم JITبه طورخلاصه میتوان گفت که اهداف اجرای سیستمJITعبارتند از:
1- حذف تمام فعالیتهایی که هیچ گونه ارزش افزوده ای به محصول اضافه نمی کند.
2- کیفیت مطلوب تولید - در سیستم JITانجام درست هرفعالیت ، لازم ، ضروری و حیاتی است و همچنین کیفیت تولید باید تضمین شده باشد.
3- تأکید بربهبود مداوم - فلسفه کایزن یا بهبود مداوم در سیستم تولیدی JITدر حد اعلای آن استفاده می شود.
4- تأکید بر ساده سازی عملیات - در سیستم JITسعی بر این است که عملیات در ساده ترین شکل خود انجام شوند.
مزایای سیستم JIT در تولیداگر سیستم JIT با موفقیت اجرا شود ، مزیتهای مهمی را به دنبال خواهد داشت که اهم آنها عبارتند از:
1.کاهش میزان موجودی(مواد – کالای در جریان ساخت – کالای ساخته شده).
2.کاهش فضای مورد نیاز (نظیر انبار).
3.افزایش کیفیت تولید و کاهش دوباره کاری و ضایعات.
4.کاهش زمانهای تاخیر ساخت.
5.افزایش بهره وری و شاخص زمانی استفاده از ماشین آلات.
6.داشتن رابطه حسنه با فروشندگان.
7.کاهش نیاز به کارگر غیر مستقیم نظیر انباردار ، بازرس مواد و غیره.
بنابراین می توان گفت سیستم JIT عبارت از سیستمی است که مواد به موقع و به
حد نیاز خریداری و همزمان در فرآیند تولید ، مصرف و به کالای ساخته شده در
طی روز تبدیل شود و بلافاصله بسته بندی ، بارگیری و برای مشتریان ارسال
گردد. چنین سیستم بسیار دقیق ، مستلزم برنامه ریزی دقیق ، هماهنگی موثر ،
همکاری صمیمانه بین کارکنان و مدیران است و هنگامی تحقق پیدا می کند که
فرهنگ سازمانی مطلوب و وجدان کاری واقعی و انضباط پذیری داوطلبانه و خود
کنترلی در یک کار گروهی وجود داشته باشد.