در علم حسابداری حسابها از منظر انتقال پیدا کردن یا منتقل نشدن به دوره مالی بعدی، در دستههای مختلف قرار میگیرند. شناخت انواع حساب در حسابداری، به شناخت بهتر ماهیت حساب ها کمک میکند. بهطورکلی، انواع حسابها در حسابداری در سه دسته جای میگیرند که در ادامه آنها را بهطورکامل بررسی میکنیم:
کلیه هزینهها
مانده حساب خلاصه سود و زیان، سود یا زیان ویژه دوره مالی است که به حساب سود و زیان انباشته که یک حساب دائمی است انتقال مییابد. در نتیجه در پایان دوره مالی، ماندهای از این حسابها وجود ندارد که به دوره مالی بعد منتقل شود. در نظر داشته باشید که ماهیت درامد در حسابداری بستانکار است.
حسابهای دائمی یا ترازنامهای همانطور که از نامشان پیداست، دائمیاند. بهعبارتی مانده آنها مربوط به یک دوره مالی نبوده و در پایان هر دوره مالی مانده آنها به دوره مالی بعد انتقال مییابد. میتوان گفت که کلیه حسابهای موجود در ترازنامه، جزو حسابهای دائمی محسوب میشوند. به همین دلیل بوده که نام دیگر آنها، حساب ترازنامهای است. ازجمله این حسابها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
در توضیح ماهیت حسابهای دائم حسابداری، باید گفت ماهیت حساب های دریافتنی، ماهیت حساب خرید و ماهیت حساب بانک، از نوع ماهیت بدهکار و ماهیت حساب فروش و ماهیت پیش دریافت فروش هم از نوع بستانکار است.
این حسابها همانطور که از نامشان پیداست، مخلوطی از حسابهای دائمی و موقت به شمار میروند. بدین ترتیب در پایان دوره مالی، با استفاده از تعدیلات، آن قسمت از مانده حساب که جزو حسابهای موقتی است باید بهعنوان درآمد/هزینه دوره شناسایی شود و به خلاصه سود و زیان بسته میشوند و الباقی که جزو حسابهای دائمی است به ترازنامه پایان دوره انتقال مییابد.
پیش پرداختهای هزینه، پیش دریافتهای درآمد نمونهای از حسابهای مختلط هستند. ماهیت پیش پرداخت و پیش دریافت به ترتیب بدهکار و بستانکار است.
ماهیت های حسابداری براساس نوع حساب متفاوت هستند و شناخت کامل آنها کار دشواری است. در ادامه قصد داریم چند مورد از متداولترین انواع ماهیت حساب ها را بهطورکامل معرفی کنیم و توضیح دهیم در کدام دسته از انواع ماهیت حساب ها در حسابداری قرار میگیرند.
موسسات بازرگانی با فروش کالای خود درآمد کسب میکنند که درآمد حاصله در حساب فروش یا فروش کالا ثبت میشود. حساب فروش حسابی است که معادل قیمت فروش کالاهایی که در طول دوره مالی بهطورنقد یا نسیه به فروش میرسند، بستانکار میشود. ماهیت فروش در حسابداری بستانکار بوده و با ثبت بستانکار افزایش و با ثبت بدهکار کاهش مییابد.
در مواردی ممکن است پیش از اینکه هزینهای اتفاق بیفتد، وجه کل هزینه برای مدتی بعد بهطوریکجا پرداخت شود؛ مثل پرداخت اجاره ۶ ماه آینده دفتر یا محل کار یا پرداخت حق بیمه یکساله ساختمان. در این موارد چون هنوز هزینهای اتفاق نیفتاده است، مبلغ پرداختی را در حسابی تحتعنوان پیشپرداخت ثبت میکنیم.
در زمانی که هزینه اتفاق افتاد، یعنی مدت آن سپری شد، از این حساب خارج و به حساب هزینه سال منظور میشود؛ بنابراین ماهیت پیش پرداخت در حسابداری بدهکار است. توجه داشته باشید که ماندهحساب پیشپرداخت جزو داراییهای جاری و یک حساب دائمی است.
درآمد، حاصل فروش کالا یا خدمات به مشتریان است که باعث افزایش سرمایه میشود. باید بدانیم ماهیت درامد در حسابداری همیشه بستانکار است و با ثبت بستانکار افزایش مییابد.
حساب خرید حسابی است که بهای کالاهای خریداریشده در یک دوره مالی اعم از خرید نقد یا نسیه در آن ثبت شده و در واقع با خرید کالا ثبت بدهکار میشود. ماهیت خرید در حسابداری، بدهکار است که با ثبت بدهکار افزایش و با ثبت بستانکار کاهش خواهد یافت.
حسابهای دریافتنی نشاندهنده مطالبات واحد تجاری از اشخاص و شرکتها است. این حساب ممکن است از فروش کالا یا ارائه خدمات، پرداخت مساعده، پرداخت وام یا مواردی از این قبیل ایجاد شود. باتوجهبه اینکه حسابهای دریافتنی جزو داراییهای واحد اقتصادی هستند و داراییها نیز ماهیت بدهکار دارند، ماهیت حسابهای دریافتنی هم بدهکار خواهد بود.
اطلاعات در صورتهای مالی در فرم T شکل نوشته میشوند. برخی از این اطلاعات در سمت راست و برخی در سمت چپ قرار میگیرند. ماهیت حسابها در حسابداری، محل قرارگیری این اطلاعات در فرمهای مالی را تعیین میکند.
بهطور کلی اصلی ترین معادله حسابداری شامل بخش دارایی ها در سمت راست و بدهی ها و سرمایه در سمت چپ است:
دارایی = بدهی + سرمایه
برای تشخیص ماهیت حسابهای بدهکار و بستانکار میتوان گفت، به حسابهایی که متعلق به سمت راست معادله حسابداری باشند، حساب با ماهیت بدهکار گفته میشود. ازجمله این موارد میتوان به موجودی نقد و بانک، حسابهای دریافتنی، موجودی کالا، داراییهای ثابت، هزینهها و بهای تمام شده اشاره کرد. همچنین، به حسابهایی که متعلق به سمت چپ معادله حسابداری باشند، حساب با ماهیت بستانکار گفته میشود؛ ازجمله این نوع حسابها میتوان به حسابهای پرداختنی، تسهیلات، سرمایه، درآمد و فروش اشاره کرد.
هر فعالیت موثر بر معادله اصلی حسابداری، ممکن است باعث افزایش یا کاهش این حسابها شود. نحوه ثبت افزایش یا کاهش هر حساب نیز به ماهیت آن بستگی دارد. افزایش در حسابهای با ماهیت بدهکار، در ستون بدهکار ثبت میشود و کاهش در حسابهای با ماهیت بدهکار در ستون بستانکار ثبت میشود. به زبان سادهتر، افزایش هر دارایی، در سمت راست حساب آن (بدهکار) ثبت خواهد شد؛ کاهش هر دارایی نیز روی سمت چپ حساب (بستانکار) تاثیر دارد.
بااینحال، افزایش در حسابهایی با ماهیت بستانکار، در ستون بستانکار ثبت میشود و کاهش در حسابهای با ماهیت بستانکار، در ستون بدهکار ثبت خواهند شد؛ بنابراین میتوان گفت ماهیت حسابهای پرداختنی یا ماهیت حساب سرمایه، بستانکار یا در اصطلاح (بس) و ماهیت پیش پرداخت، بدهکار یا در اصطلاح (بد) است.
در حسابداری ۴ نوع ماهیت وجود دارد که آشنایی با آنها به حسابداران برای ثبت گزارشهای مالی کمک بزرگی میکند. در ادامه هرکدام از انواع ماهیت های حسابداری را بررسی میکنیم:
در حسابداری و صورتهای مالی، حسابهای گیرنده ماهیت بدهکار دارند. حسابهایی با ماهیت بدهکار، شامل موارد زیر میشوند:
در بخش قبل نیز اشاره کردیم که حسابهایی با ماهیت بدهکار در سمت راست معادله حسابداری قرار میگیرند. ماهیت هزینه ها در حسابداری، ماهیت حسابهای دریافتنی و سایر انواع حساب با ماهیت بدهکار، یکی از مهمترین و پرکاربردترین انواع ماهیت حسابها در حسابداری به شمار میروند.
حسابهایی با ماهیت بستانکار در حسابداری، جزو دسته ارزشدهنده محسوب میشوند. ازجمله حسابهایی با ماهیت بستانکار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
در معادلات حسابداری دوطرفه، حسابهایی با ماهیت بستانکار در سمت چپ قرار میگیرند. این مورد نیز در انواع ماهیت ها در حسابداری، کاربرد بسیاری دارد و همه حسابداران باید بهخوبی حسابهایی که در زیرمجموعه بستانکار قرار میگیرند را بشناسند.
حسابهای خنثی، برخلاف حسابهایی با ماهیت بدهکار یا بستانکار، در صورتهای مالی محاسبه نمیشوند و جایگاه مشخصی ندارند. حسابهایی با ماهیت خنثی ویژگیهای زیر را دارند:
از حسابهایی با ماهیت خنثی فقط برای توضیح و ارائه آمار در برخی از صورتهای مالی استفاده میشود. همچنین، نحوه ثبت این نوع حسابها در حسابهای پرداختی یا دریافتی مشابه است.
برخی از حسابها وجود دارند که در هر دو طرف معادلههای حسابداری قرار میگیرند و مانده حساب آنها ممکن است بدهکار یا بستانکار باشد. حسابهایی مانند حساب جاری شرکا در زیردسته حسابهایی با ماهیت دوگانه قرار میگیرند.
امروزه حسابداری کاربردهای بسیار زیادی در کسب و کارها دارد و به عنوان یکی از اجزای اصلی در واحدهای تجاری شناخته میشود. در واقع حسابداری با تجزیه و تحلیل، ثبت، جمع آوری، اندازه گیری و تخلیص اطلاعات به مدیران کسب و کارها در اتخاذ تصمیمهای مناسب کمک میکند. یکی از کاربردهای حسابداری در فروش اقساطی محصولات یا داراییها میباشد.
فروشنده با استفاده از اصول و روشهای حسابداری فروش اقساطی مدیریت و کنترل دقیقی بر امور مالی کسب و کار خود به دست میآورد. همچنین به صورت دقیقی تمام معاملات و خرید و فروشهای خود را ثبت، بررسی و تحلیل میکند. علاوه بر این فروشنده به کمک حسابداری فروش اقساطی میتواند سود و زیان حاصل از فروش اقساطی محصولات و داراییهای خود را محاسبه کند.
در فروش اقساطی باید فروشنده از تجربه کافی در این زمینه برخوردار باشد زیرا در طول مدت پرداخت اقساط توسط خریدار ممکن است با مشکلات زیادی مواجه شود. در ثبت حسابداری فروش اقساطی، حسابدار باید اقساط به تعویق افتاده در هر قرارداد را که هنوز شناسایی نشدهاند را بررسی کند و همچنین درصد سود ناخالص از فروش اقساطی برای هر سال را به صورت جداگانه محاسبه کند. به عبارتی برای محاسبه و بررسی و ثبت حسابداری فروش اقساطی، حسابدار باید به صورت زیر عمل کند.
در شرکتها و کسب و کارهای بزرگ حسابداران برای محاسبه سود ناخالص حاصل فروش اقساطی و گزارش تأثیرات آن در صورتهای مالی از روشهای مختلفی استفاده میکنند که این روشها عبارتاند از: روش اقساطی، روش بازیافت بهای تمام شده، روش تعهدی
روش اقساطی: این روش نسبت به سایر روشها بیشتر مورد توجه جامعه حسابداران قرار گرفته است زیرا در شرایط مختلف کاربردهای زیادی دارد. در روش اقساطی درآمد با دریافت اقساط تحقق مییابد. طبق قوانین و اصول استانداردهای حسابداری، وجوه دریافتی از مشتری بابت اقساط به دو قسط تقسیم میشود: یک قسمت به عنوان بهای کلی محصول و قسمت دیگر به عنوان سود ناخالص تحقق یافته تلقی میشود. برای مثال فرض کنید قیمت فروش محصولی ۱۰۰۰۰۰ ریال است و قیمت تمام شده آن برای فروشنده ۷۵۰۰۰ ریال باشد. در این صورت نسبت سود ناخالص به درآمد فروش ۲۵٪ و نسبت بهای تمام شده به درآمد فروش برابر با ۷۵٪ میباشد. بنابراین در زمان دریافت اقساط از مشتری ۷۵٪ آن بابت قیمت تمام شده محصول و ۲۵٪ آن به عنوان سود ناخالص و در دفاتر حسابداری ثبت میشود. به طور کلی در این روش سود ناخالص به تناسب اقساط دریافتی و نسبت به مانده مطالبات شناسایی میشود و با پرداخت هر قسط ثبت میشود.
روش دریافت بهای تمام شده: در بعضی موارد ممکن است فروشنده حق فسخ قرارداد را برای خریدار تضمین کند و چنانچه شرایط معامله نامطمئن و با ابهام زیادی همراه بود و همچنین شرایط و وضعیت مالی خریدار قابل پیش بینی نبود در این صورت یافتن مبنایی برای برآورد قابل وصول بودن اقساط غیر ممکن خواهد بود. در چنین شرایطی میتوان از روش دریافت بهای تمام شده در حسابداری فروش اقساطی استفاده کرد. در روش دریافت بهای تمام شده تا زمانی که قیمت تمام شده محصول فروخته شده به طور کامل دریافت نشود، سودی شناسایی نخواهد شد و بعد از اینکه همه مبلغ تمام شده محصول دریافت شد مه مبالغ باقی مانده از اقساط بعد از وصول به عنوان سود در دفاتر حسابداری شناسایی و ثبت میشوند. برای مثال خریدار یک سفته به مبلغ دو میلیون ریال صادر و در اختیار فروشنده برای خرید محصول یا دارایی میگذارد. قیمت تمام شده محصول یا دارایی ۱۵۰۰۰۰۰ ریال است و خریدار تعهد کرده است که ۱۰۰۰۰۰ ریال به فروشنده در قالب اقساط ماهیانه پرداخت کند. مبلغ اقساط شامل ال و سود تضمین شده بابت مانده مطالبات با نرخ ۱۲٪ در سال میباشد. ثبت فروش اقساطی به روش دریافت بهای تمام شده در بازه زمانی فروش به شرح زیر است.
میزان مبلغ اسناد دریافتی بابت اقساط: ۲۰۰۰۰۰۰
قیمت تمام شده محصول یا دارایی: ۱۵۰۰۰۰۰
سود تحقق نیافته فروش اقساطی: ۵۰۰۰۰۰
حساب سود تحقق نیافته فروش به عنوان حساب کاهنده اسناد دریافتی اقساط در ترازنامه منعکس میشود در نتیجه هیچگونه سود ناخالص در صورت سود و زیان در بازه زمانی فروش شناسایی نمیشود. به طور کلی در این روش فرض بر این است که وجه دریافتی در ابتدا صرف پوشش بهای تمام شده محصول یا داراییها میشود و پس از دریافت بهای تمام شده، وجه نقد دریافتی به عنوان سود ناخالص شناسایی و محاسبه میشود.
روش تعهدی: اگر فروشنده در مورد قابلیت وصول درآمد حاصل از فروش، اطمینان معقولی از دریافت وجه توسط خریدار داشته باشد و همچنین فروشنده هیچگونه تعهد الزام آوری را از مشتری درخواست نکند در این صورت میتوان از روش تعهدی برای ثبت حسابداری فروش اقساطی استفاده کرد. در این روش سود ناخالص تحقق یافت در مقطع فروش کالا شناسایی شده و در حسابها ثبت میشود. به عبارت سادهتر در روش تعهدی فرض بر این است که نسبت به دریافت اقساط در آینده تعهد و عدم اطمینانی وجود ندارد. بر اساس آن سود ناخالص فروش مربوط به دورهای است که در آن فروش انجام شده است و به دو صورت ثبت در زمان عقد قرارداد فروش اقساطی و ثبت در زمان پایان سال مالی انجام میشود.
معمولاً در قراردادهای فروش اقساطی تأکید میشود که اگر خریداران در پرداخت اقساط کوتاهی کنند فروشنده طبق قرارداد میتواند برای بقیه مطالباتش محصول را تملیک کند و مجدد آن را به دیگران بفروشد همچنین میتواند اقدامات قانونی را بهواسطه اسنادی که از خریدار هنگام عقد قرارداد دریافت کرده انجام دهد.
به طور کلی برای ثبت عملیات فروش اقساطی معمولاً از حسابهای مختلفی استفاده میشود که در این بخش با آنها آشنا خواهیم شد.
حساب فروش اقساطی: در این نوع حساب فروشهای اقساطی محصولات به مبالغی معادل با قیمت فروش نقدی آنها ثبت میشوند.
حساب بهای تمام شده فروش اقساطی: در این نوع حساب اگر فروشنده از سیستم ثبت موجودی محصول استفاده کند، هنگام فروش محصول این حساب معادل بهای تمام شده محصول فروش رفته بدهکار خواهد شد. اما اگر سیستم ثبت به صورت دورهای باشد چنین حسابی وجود ندارد.
حساب اقساط دریافتی: هنگام فروش اقساطی محصول این حساب معادل کل مطالبات فروشنده بدهکار خواهد شد و در صورت دریافت اقساط شامل: اصل و سود پول، این حساب بستانکار خواهد شد. همچنین در صورتی که سررسید اقساط فروش محصول تا یک سال از تاریخ ترازنامه باشد به عنوان دارایی جاری ثبت میشود و در غیر این صورت به عنوان دارایی غیر جاری ثبت خواهد شد.
حساب سود تحقق نیافته: اختلاف بین قیمت فروش محصول به صورت نقدی و قیمت فروش اقساطی محصول به عنوان بستانکار در این حساب ثبت میشود و در صورت دریافت اقساط با گذر زمان قسمتی از این سودها، تحقق یافته و به حساب درآمد سود منتقل میشود.
حساب سود ناخالص تحقق نیافته: در بعضی از روشهای فروش اقساطی محصول سود ناخالص در بازه فروش تحقق یافته تلقی نمیشود و به عنوان بستانکار در این حساب ثبت میشود اما در صورت دریافت اقساط یا بعد از گذشت مدتی تحقق یافته تلقی شده و از این حساب خارج و به حساب سود ناخالص تحقق یافته منتقل خواهد شد.
ردیف | شرح | روزانه (ریال) | ماهیانه (ریال) |
۱ | حداقل دستمزد (با مبنای ۳۰ روزه) | ۲.۳۸۸.۷۲۸ | ۷۱.۶۶۱.۸۴۰ |
۲ | بن کارگری | ۴۶۶.۶۶۶ | ۱۴.۰۰۰.۰۰۰ |
۳ | حق مسکن | ۳۰۰.۰۰۰ | ۹.۰۰۰.۰۰۰ |
۴ | حق عائله مندی | ۵.۰۰۰.۰۰۰ | |
۵ | حق اولاد (برای هر فرزند) | ۲۳۸.۸۷۲ | ۷.۱۶۶.۱۸۴ |
۶ | پایه سنوات (به شرط داشتن یک سال سابقه کار) | ۷۰.۰۰۰ | ۲.۱۰۰.۰۰۰ |
سایر سطوح مزدی |
|||
درصد افزایش نسبت به سال قبل: ۲۲ درصد | |||
۱ | مبلغ ثابت اضافه پرداختی ماهیانه | ۲۳۰.۰۲۶ | ۶.۹۰۰.۷۸۰ |
۲ | پایه سنوات | ۷۰.۰۰۰ | ۲.۱۰۰.۰۰۰ |
۳ | بن کارگری | ۴۶۶.۶۶۶ | ۱۴.۰۰۰.۰۰۰ |
۴ | حق مسکن | ۳۰۰.۰۰۰ | ۹.۰۰۰.۰۰۰ |
۵ | حق عائله مندی | ۵.۰۰۰.۰۰۰ | |
۶ | حق اولاد (برای هر فرزند) | ۲۳۸.۸۷۲ | ۷.۱۶۶.۱۸۴ |
اقلام حقوق | سال ۱۴۰۲ (بر مبنای ریال) | سال 1403 (بر مبنای ریال) |
---|---|---|
حداقل دستمزد روزانه | 1,769,428 | 2,388,728 |
حداقل دستمزد ماهانه | 53,082,840 | 71,661,840 |
مزد هر ساعت کاری | 241,286 | 325,888 |
مزد هر ساعت اضافه کاری | 337,800 | 469.607 |
حق مسکن | 9,000,000 | 9,000,000 |
بن خواربار | 11,000,000 | 14,000,000 |
پایه سنوات( افراد با حداقل 1 سال سابقه کار) | 2,100,000 | 2,100,000 |
حق اولاد (یک فرزند) | 5,308,284 | 7,166,184 |
حق اولاد (دو فرزند) | 10,616,568 | 14,332,368 |
حق تاهل | – | 5,000,000 |
حداقل حقوق کارگران متاهل بدون فرزند (با حداقل یکسال سابقه کار) | 73,082,840 | 99,661,840 |
حداقل حقوق با یک فرزند | 80,491,124 | 108,928,024 |
حداقل حقوق با دو فرزند | 85,799,408 | 116,094,208 |